Akademik Veri Yönetim Sistemi
Mennan H. (Yürütücü), Saruhan İ., Baş F. H., Aşkın A. K.
TÜBİTAK Projesi, 1002 - Hızlı Destek Programı, 2025 - 2026
Halyomorpha halys son 20 yıl içerisinde Dünya geneline yayılan, istilacı ve önemli bir zararlı türdür. Güçlü fizyolojik yapısı, yüksek adaptasyon yeteneği ve 300’den fazla konukçu sayısı ile Asya kıtası ülkeleri dışında özellikle ABD, Avrupa’nın Akdeniz ve Karadeniz kıyı ülkeleri tarımsal üretimi için oldukça önemli bir tehdittir. Konukçusu olduğu 300’den fazla bitkisel materyal arasında özellikle elma, armut, şeftali, bağ ve fındık üretiminde ciddi kalitatif ve kantitatif sorunlar ortaya çıkarmaktadır. Türkiye, bu ürünlerin büyük birçoğunda Dünya genelinde ilk 10 üretici ülkeden biridir. Özellikle Karadeniz bölgesi, Dünya fındık üretiminin yaklaşık %65’ini karşıladığından zararlının yaşamı açısından oldukça verimli bir habitata sahiptir. H. halys sonbahar döneminde kışlama faaliyeti için korunaklı alanlar aramakta, bitki artıkları, taş veya odunluk alanlarda saklanmaktadır. Fındık plantasyonundaki yabancı otlar da zararlı için doğal bir kışlama alanı görevi görebileceği düşünülmektedir. Dünya’da ve Türkiye’de zararlının konukçuluğunu yapan yabancı ot türleri ile ilgili yapılan çalışmalar oldukça sınırlıdır. Bu çalışmalarda özellikle çalımsı süs bitkilerinin konukçuluk durumu üzerinde durulmuş, üretim alanlarındaki yabancı otlar ile ilgili incelemeler sınırlı tutulmuştur. Mevcut hazırlanan projede H. halys’in optimum yaşam koşullarını barındıran Karadeniz kıyısında yer alan Samsun ilindeki fındık üretim alanlarında atrap sallama, gözle inceleme ve japon şemsiyesi survey yöntemleri kullanılarak zararlının farklı biyolojik dönemlerinin yabancı otlar üzerindeki varlığı incelenecektir. Ayrıca H. halys’in yabancı otlar üzerinde beslenmesi ve kontrollü şartlar altında zararlının yabancı otlar ile olan ilişkisinin incelenmesi planlanmaktadır. Ayrıca farklı çalışmalarda çeşitli zararlılar üzerinde insektisidal veya repellent etkilere sahip olduğu belirlenen Artemisia vulgaris, Euphorbia helioscopia ve Hypericum spp. yabancı otlarından farklı çözücüler (etanol, sıcak su, soğuk su) kullanılarak elde edilen bitkisel ekstraktlar, farklı konsantrasyonlarda (%5,10,15 ve 20) H. halys ergin bireylerin üzerindeki insektisidal etkilerinin incelenmesi hedeflenmektedir. Projede H. halys zararlısının konukçuluğunu yaptığı veya beslendiği herhangi bir yabancı ot tespit edilmesi durumunda, bu çıktı zararlının fındık üretim alanlarındaki mücadelesi için farklı bir pencere açmış olacaktır. Zararlının kışlama alanlarındaki mücadelesi canlı etmenlerin varlığından dolayı oldukça sınırlıdır. Ancak mevcut projede yabancı ot kökenli bitkisel ekstraktların H. halys ergin bireylerine karşı etkili bulunması durumunda, kışlama alanlarında H. halys ile mücadelede alternatif bir seçenek belirlenmiş olacaktır. Projenin bu yönleri dikkate alındığında hedeflenen sonuçlara ulaşılması durumunda H. halys’in kışlama faaliyetinin sınırlandırılması ve bu sayede zararlı popülasyonunun azaltılabileceği düşünülmektedir.