Along with the foundation of the Modern Turkish Republic the radical changes experienced in the social structure have drawn the attention of the Western writers and the researchers from past to the present time. It is not groundless; Turkish modernisation takes the basis of westernisation of the Ottoman culturally and politically from the Tanzimat period onwards, her integration into the Western civilization. As a woman traveler, Lilo Linke, who was German, the writer and the journalist, had to escape London from the oppressive ruling of the Nazi Germany and came to Turkey in 1935, starting from İstanbul she visited the Eastern towns and the Black Sea towns on the coast and closely observed the newly-established Republic founded under the leadership of Atatürk and the effects of the reforms realised by the enlighted spirit of the Republic upon the society. The work of Lilo Linke titled as Allah Dethroned: A Journey Through Modern Turkey is somewhat a document that surprisingly expresses the political revolutions and the cultural transformation experienced in modern Turkey from the eye of a Western researcher and the traveler. To her, the Turkish revolution is an important document how an Eastern society, the religiously structured culture has been modernised through a revolutionist staff and how the modern values have been adopted by the society. Namely, to her, the modern Turkey is an example of a transition from the God-based society to the secular based society. From her vivid description and analysis, Samsun, a revolution town, also gets its share. Samsun, where the first step of the Independence war was taken and the foundations for the Republic and the reforms were laid; the political administration, People’s Houses, the tobacco company and its port is the most important town that reflects the modern culture and its values in itself. This article is based on the impressions of Lilo Linke in the aforementioned work in 1930’s. Through the analysis of these impressions, it is aimed to put forth the institutional structures that make up the heart of the economy of Samsun at the time and the attempts to spread the reforms to the public.
Modern Türkiye’nin kuruluşu ile birlikte siyasal toplumsal yapıda yaşanan köklü değişimler,geçmişten günümüze Batılı yazar ve araştırmacıların ilgisini çekmiştir. Bu nedensiz değildir; Türkmodernleşmesi, Osmanlı’nın Tanzimat sürecinden itibaren sosyal-kültürel ve siyasal anlamdaBatılılaşmasını, Batı uygarlığına entegre olmasını temel alır. Alman asıllı yazar ve gazeteci Lilo Linke,Nazi Almanya’sının baskıcı yönetiminden Londra’ya kaçmak zorunda kalan kadın bir seyyah olarak,1935 yılında Türkiye’ye gelmiş, İstanbul’dan başlayarak Doğu illerini ve deniz sahilindeki Karadenizillerini gezmiş; Mustafa Kemal Atatürk önderliğinde kurulan yeni Cumhuriyeti ve bu Cumhuriyetinaydınlanma ruhuyla gerçekleştirdiği yenilik ve devrimlerin toplum üzerindeki etkilerini yakındangözlemlemiştir. Lilo Linke’in, Allah Dethroned: A Journey Through Modern Turkey adlı yapıtı,modern Türkiye’de yaşanan siyasal devrimlerin ve kültürel dönüşümlerin, bir batılı kadın araştırmacıve seyyahın gözünden biraz da şaşkınlıkla ifade edilmiş bir belgesi niteliğindedir. Ona göre, Türkdevrimi, Doğulu bir toplumun, din odaklı olarak yapılanmış bir kültürün, devrimci bir kadroyla nasılmodernize olduğunu ve modern değerlerin toplumca nasıl kabul gördüğünün önemli bir belgesiniteliğindedir. Yani Modern Türkiye, ona göre, Tanrı odaklı bir toplumdan, laik odaklı bir toplumageçişin örneğidir. Onun modern Türkiye’ye dönük yaptığı canlı betim ve analizden bir devrimşehri olan Samsun da nasibini alır. Samsun, Kurtuluş savaşının ilk adımının atıldığı, Cumhuriyeteve devrimlere giden yolun temellerinin atıldığı; siyasal yönetimi, Halkevleri, Millet Mektepleri,tütün fabrikası ve limanıyla modern kültürü ve değerleri kendisinde yansıtan en önemli Anadolukentidir. İşte bu makale, Linke’nin söz konusu yapıtındaki 1930’lu yıllara ait Samsun izlenimlerinedayanmaktadır. Bu izlenimlerin analizi yoluyla, dönemin Samsun’unun ekonomisinin can damarınıoluşturan kurumsal yapılar ile devrimleri halka yaymak için oluşturulan girişimlerin ortaya konulmasıamaçlanmaktadır.