Osmanlı şer‘iye mahkemelerinde hüküm makamı olarak kadılar yer almıştır. Kadılara mahkeme işlerini yürütürken nâib ve kâtipler başta olmak üzere çeşitli görevliler yardımcı olmuştur. Kadıların mahkemede bulunmadığı hallerde nâibler kadı yerine uyuşmazlıklara bakmış ve hüküm vermiştir. Rastladığımız bazı şer‘iye sicillerinde ise başkâtiplerin kadının bulunmadığı hallerde tıpkı nâib gibi kadıya vekalet edebildiği görülmüştür. Şer‘iye sicilleri dışında literatür ve mühimme defterlerinden faydalanılarak konu incelenmiş ve elde edilen bulgular şu şekilde olmuştur: İslam hukuku kâtiplerin bazı hallerde kadıların yerine geçerek hüküm kurabilmesini kabul etmiştir. İslam devletlerinde bu yönde uygulamalar mevcut olmuştur. Osmanlı yargılama hukukunda da kâtipler kadılara vekaleten mahkeme işlerini yürütebilmiştir. Başkâtipler kadı veya nâibin görev yerine geç gelmesi, herhangi bir sebeple mahkemede bulunmaması, azledilmesi veya vefat etmesi halinde mahkemede kadıya vekaleten görev alabilmiştir. Kâtipler ise özellikle mahkeme dışında yapılması gereken keşif gibi işlemleri kadıya vekaleten yerine getirebilmiştir.
In the Ottoman sharia courts, kadis were the judgement autho- rity. The kadi was assisted by various officials, especially nâibs and clerks, in the conduct of court affairs. In cases where the kadi was not present in court, nâibs dealt with disputes and issued judgements instead of kadi. In some of the kadi records we have come across, it has been observed that the chief clerk could deputise the kadi in the absence of the kadi, just like the nâib. Apart from the kadi records, the subject was analysed by making use of literature and books of mü- himme, accordingly the findings were as follows: Islamic law recogni- ses that clerks may, in some cases, substitute the judges and make judgements. There had been practices in this direction in Islamic sta- tes. Also in Ottoman jurisdictional law, clerks were able to conduct court affairs by deputising kadis. The chief clerks could deputise for the kadi or nâib in the event that the kadi or nâib arrived late, was absent from court for any reason, was dismissed, or died. Clerks, on the other hand, were able to carry out procedures such as discoveries that had to be carried out outside the court on behalf of the kadi.
