ABSTRACTION IN BAHŞAYIŞ LUGATI


ATAMAN H.

Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, vol.18, no.1, pp.59-68, 2023 (Peer-Reviewed Journal) identifier

Abstract

Individuals shape their thoughts by their language. Therefore, the mental world and way of life of societies are understood through the analysis of their vocabulary. The fact that Turkish has an additive structure has made it easier to derive many concrete and abstract concepts. Abstraction and concretisation is the event of including the meaning of the word in another conceptual field in various ways. Concrete concepts, perceived by the sense organs, the images in the mind correspond to objects or entities in the outside world. Bahşayiş Lugati that is thought to have been written at the beginning of the Xth and copied in the XIVth century the interlinear translation of an Arabic-Persian dictionary into Old Oghuz Turkish is important in enlightening vocabulary of early Old Oghuz Turkish. It is understood that the expressions which seem like concrete concepts at first glance, actually have a figurative meaning and should be evaluated within the field of abstract concepts. In this study, the abstraction examples determined from dictionary were evaluated. It is aimed to contribute to studies on the vocabulary of Turkish language at the semantic level by drawing attention to the fact t hat relevant examples reflect relationship between language and thought.
Konuşurlar, dünyayı kendi dillerinin olanakları dâhilinde algılayıp düşüncelerini şekillendirirler. Bu nedenle toplumların zihin dünyasını ve yaşama biçimini anlamanın en önemli basamağı, o dilin söz varlığının çözümlenmesidir. Türkçenin eklemeli bir yapıya sahip olması, somut ve soyut birçok kavramın daha kolay türetilmesini sağlamıştır. Somut kavramlar, duyu organlarıyla algılanan, zihindeki görüntülerin dış dünyadaki nesnelere veya varlıklara karşılık gelen ögeleriyken soyut kavramlar ise duyularla algılanmayan, bilişsel düzlemde ortaya çıkıp sadece dil ile var olabilen ve aktarılabilen ögelerdir. Soyutlama ve somutlama (abstraction and concretisation); sözcüğün taşıdığı anlamı, çeşitli şekillerde başka bir kavram alanına dâhil etme hadisesidir. X. yüzyılın başlarında telif edildiği, XIV. yüzyılda istinsah edildiği düşünülen Arapça-Farsça bir sözlüğün satır arası Eski Oğuz Türkçesine tercümesi olan Bahşayiş Lügati, erken dönem Eski Oğuz Türkçesinin söz varlığının aydınlatılması yolunda önem taşımaktadır. Eldeki çalışmanın konusu olan duzlu / duzsuz yüz, gişilik, varlık, sınmaklık, dutu gibi ilk bakışta somut kavramlar gibi görünen ifadelerin aslında mecazi anlam taşıdıkları, bu nedenle soyut kavram alanı içinde değerlendirilmeleri gerektiği anlaşılmaktadır. Bu tür soyutlamaların eserde oldukça fazla olmasından hareketle eldeki çalışmada soyutlama terimi ile ilgili bilgi verildikten sonra sözlükten tespit edilen soyutlama örnekleri değerlendirilmiştir. İlgili örneklerin dil ve düşünce arasındaki ilişkiyi yansıttığı gerçeğine dikkat çekilerek Türk dilinin söz varlığı ile ilgili çalışmalarına semantik düzeyde katkı sağlamak amaçlanmıştır.